آشنایی با روتاویروس
روتاویروس یکی از رایج‌ترین عوامل ویروسی است که باعث اسهال شدید، استفراغ و کم‌آبی بدن در نوزادان و کودکان خردسال می‌شود. این ویروس به‌راحتی از طریق تماس دست، اشیاء آلوده یا ترشحات دهانی-مدفوعی منتقل می‌شود و سالانه میلیون‌ها کودک را در سراسر جهان مبتلا می‌کند.
بیشتر کودکان تا سن ۵ سالگی حداقل یک‌بار به روتاویروس مبتلا می‌شوند. این بیماری در کشورهای در حال توسعه علت اصلی بستری شدن کودکان به دلیل اسهال شدید است. خوشبختانه، واکسن روتاویروس راه مؤثری برای پیشگیری از این بیماری فراهم کرده است.
واکسن روتاویروس چیست؟
واکسن روتاویروس یک واکسن خوراکی است که سیستم ایمنی بدن را برای مقابله با ویروس آماده می‌کند. این واکسن با تحریک پاسخ ایمنی، بدن را در برابر انواع شایع روتاویروس مقاوم می‌سازد و احتمال ابتلا به نوع شدید بیماری را کاهش می‌دهد.
این واکسن معمولاً به دو یا سه دوز (بسته به نوع واکسن) به نوزادان داده می‌شود و باید در ماه‌های اولیه زندگی تزریق شود.
مزایای واکسن روتاویروس چیست؟
- کاهش چشمگیر احتمال ابتلا به اسهال شدید
- کاهش نیاز به بستری شدن کودک
- پیشگیری از کم‌آبی شدید و عوارض ناشی از آن
- افزایش ایمنی جمعی در بین کودکان و کاهش انتشار ویروس
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، کشورهایی که واکسیناسیون روتاویروس را به برنامه ملی خود اضافه کرده‌اند، کاهش قابل‌توجهی در مرگ‌ومیر نوزادان ناشی از اسهال مشاهده کرده‌اند.
زمان مناسب تزریق واکسن روتاویروس
تزریق این واکسن باید طبق جدول واکسیناسیون نوزادان انجام شود:
- دوز اول: از ۶ هفتگی قابل تزریق است
- دوز دوم: با فاصله حداقل ۴ هفته پس از دوز اول
- دوز سوم (در برخی واکسن‌ها): حدود ۶ ماهگی
نکته مهم: تزریق واکسن باید پیش از سن ۸ ماهگی کامل شود. پس از این سن، تزریق واکسن توصیه نمی‌شود.
آیا واکسن روتاویروس عوارض دارد؟
واکسن روتاویروس معمولاً به‌خوبی تحمل می‌شود و عوارض آن خفیف است. رایج‌ترین عوارض عبارتند از:
- اسهال یا استفراغ خفیف
- بی‌قراری موقت کودک
- تب خفیف
در موارد نادر، احتمال بروز انسداد روده (intussusception) مطرح شده است، اما تحقیقات نشان می‌دهند که فواید واکسن بسیار بیشتر از ریسک آن است.
چه کسانی نباید این واکسن را دریافت کنند؟
- نوزادانی با سابقه آلرژی شدید به یکی از اجزای واکسن
- کودکانی که سابقه انسداد روده داشته‌اند
- نوزادانی با ضعف شدید سیستم ایمنی (مانند برخی بیماری‌های ژنتیکی)
در این موارد، پزشک باید ارزیابی دقیق انجام دهد و تصمیم‌گیری کند.
نکاتی مهم برای والدین
- واکسن روتاویروس خوراکی است، نه تزریقی
- بهتر است پیش از مراجعه، کودک ناشتا نباشد
- بعد از تزریق، کودک می‌تواند به‌طور معمول تغذیه شود
- در صورت بروز اسهال شدید یا تب بالا، با پزشک تماس بگیرید
تأثیر واکسن روتاویروس بر کاهش بستری نوزادان
یکی از پیامدهای خطرناک ابتلا به روتاویروس در نوزادان، نیاز به بستری شدن در بیمارستان است. اسهال و استفراغ شدید ناشی از این ویروس می‌تواند در مدت کوتاهی باعث کم آبی شدید و افت فشار خون شود. بسیاری از والدین تجربه شبانه‌روزهای پر اضطراب در اورژانس را تنها به‌دلیل عفونت روتاویروسی داشته‌اند.
مطالعات نشان داده‌اند که پس از اجرای برنامه واکسیناسیون روتاویروس، نرخ بستری نوزادان به‌طرز قابل توجهی کاهش یافته است. این یعنی، حتی اگر کودک پس از واکسن به نوعی خفیف از ویروس مبتلا شود، نیازی به بستری و درمان های پیشرفته نخواهد داشت و این موضوع بار روانی و مالی را از دوش خانواده ها برمی‌دارد.
آیا واکسن روتاویروس در ایران موجود است؟
بله، در حال حاضر واکسن روتاویروس در داروخانه‌های معتبر و برخی مراکز واکسیناسیون خصوصی در ایران موجود است. این واکسن به‌صورت وارداتی (اغلب از برندهای معتبر مانند Rotateq و Rotarix) عرضه می‌شود و نیاز به نسخه پزشک دارد.
از آنجا که هنوز این واکسن در برنامه واکسیناسیون رایگان کشوری قرار نگرفته، تهیه آن برعهده والدین است. توصیه می‌شود پیش از خرید، از حفظ زنجیره سرد و اعتبار محل عرضه اطمینان حاصل کنید. همچنین بهتر است زمان تزریق را با پزشک کودک هماهنگ کنید.
سوالات متداول درباره واکسن روتاویروس
آیا واکسن روتاویروس ۱۰۰٪ مؤثر است؟
خیر، اما در بیشتر موارد از بروز موارد شدید بیماری جلوگیری می‌کند و حتی اگر کودک مبتلا شود، علائم بسیار خفیف‌تر خواهند بود.
آیا امکان ابتلای مجدد بعد از واکسن وجود دارد؟
بله، اما به شکل بسیار خفیف‌تر و معمولاً بدون نیاز به بستری شدن.
واکسن باید از کجا تهیه شود؟
برخی از مراکز درمانی خصوصی و داروخانه‌های معتبر، واکسن را با نسخه پزشک عرضه می‌کنند. حتماً از زنجیره سرد (یخچال‌دار بودن) واکسن مطمئن شوید.
آیا می‌توان واکسن را با سایر واکسن‌ها هم‌زمان تزریق کرد؟
بله، واکسن روتاویروس می‌تواند هم‌زمان با سایر واکسن‌های نوزادی طبق جدول برنامه ملی واکسیناسیون تجویز شود.
